ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR SHE’RIYATINING URDU TILIGA TARJIMASI XUSUSIDA
ToshDSHIZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR SHE’RIYATINING <br />URDU TILIGA TARJIMASI XUSUSIDA
Hijron qafasida jon qushi ram qiladur,
G‘urbat bu aziz umrni kam qiladur
Misralarining muallifi shoir, nosir, tarixchi, tabiatshunos, geograf, geobotanik, mashshoq, me’mor, bog‘bon va binokor bo‘lgan ma’rifatparvar siymo Zahiriddin Muhammad Boburning hayoti va ijodiga qiziqish va uni chuqurroq o‘rganish shunday tezkor zamonda ongimizga, shu’urimizga komp’yuter, biznes olami va boshqa sohaga oid ma’lumotlar paydar-pay kirib, bizni zamondan-da yugurik qilib qo‘yayotgan bir paytda bir lahzaga tin olib,o‘zimizni,o‘zligimizni anglashga ko‘mak beradi.<br />Z.M.Bobur hajman kichik,ammo har jihatdan barkamol she’riy meros qoldirdi. Shoirning o‘zbek tilidagi 120 dan ortiq g‘azali, 200 dan ko‘proq ruboiysi,shuningdek, tuyuq va qit’alari, fard va muammolari borligi aniqlangan.<br /> Hind xalqining Boburning “so‘zuni o‘qub, o‘zini anglashi” uchun Dehli universiteti professori, bizga urdu tili va adabiyotidan saboq bergan marhum ustozimiz Qamar Rayis bilan hamkorlikda uning g‘azal va ruboiylarini urdu tiliga baholi qudrat tarjima qilishga kirishdik. Qilgan say’-harakatimiz natijasida 2002 yilda Dehlida “Zahiruddin Muhammad Babar-shaxsiyyat aor shairi” (Zahiriddin Muhammad Bobur – shaxsiyati va she’riyati) deb atalgan kitob she’riyatni qadrlovchi muxlislar qo‘liga yetib bordi. <br />Kitobning birinchi qismida Boburning shaxsiy hayoti lavhalari, Movarounnahr, Samarqandda markazlashgan davlat tuzish uchun kurashlari, hayotini ostin-ustin qilib yuborgan jangu jadallarda kechgan yillar haqida so‘z boradi. Kitobning ikkinchi asosiy qismidan g‘azal, ruboiylar va qit’alarning tarjimasi o‘rin olgan.<br />Tarjima jarayoni haqida ikki og‘iz so‘z: biz Bobur devonidan asosan hasbi hol yo‘nalishidagi, ya’ni shoirning taqdiri,uning hayoti va faoliyatiga doir kechinmalarning ifodasi bo‘lgan she’rlarni tanlab oldik. Biz uning mansur, ya’ni nasriy tarjimasini qildik. O‘zlari shoir o‘tgan Qamar sohib esa ularni manzum qildilar. Ustoz mendan ikki omilga e’tibor berishimni so‘radilar – avvalo, she’r badiiy teran va sermazmun bo‘lsin, ikkinchidan, she’rdagi radif turkiy so‘zlar bilan berilgan bo‘lsa ham, ammo uning qofiyadosh so‘zlari imkon qadar arab-fors so‘zlari bo‘lsin. Chunki urdu tilining so‘z boyligida arab-fors so‘zlari aksariyatni tashkil etadi. Bu esa asosiy maqsadga, ya’ni she’rning badiiy ruhiga putur yetmasligiga xizmat qiladi.<br />Endi tarjimalardan misol keltirsak:<br />Boburning hayot ne’matlari,do‘stlar suhbatidan zavqlanish,hayotga umid ko‘zi bilan qarashga undovchi<br /> <br /> Gahi sog‘in,ne bo‘ldi zorlarni,<br /> Unutmag‘il burunqi yorlarni<br /><br />Matla’si bilan boshlanuvchi sho‘xchang g‘azalida “xorlarni, bemorlarni, afgorlarni, dildorlarni, dorlarni” kabi so‘zlar qofiyani tashkil etadi. Bu kabi g‘azallar urdu tiliga juda silliq va oson manzum bo‘lgan. Ikki bandni misol qilib keltirsak:<br /><br /> Gahe-gahe yad karo dildaron ko<br /> Yun mat bhulo dur aftada yaron ko<br /> Hajr ke g‘am me zar hua,bimar hua<br /> Akar dekho tum apni bimaron ko<br /><br />Ikkinchi manzum qilingan g‘azallar sirasiga shundaylar kiradiki, ularning bir yoki ikki misrasida turkiy suz qofiyadosh bo‘lib kelgan. Nima qilish kerak? G‘azal nihoyatda go‘zal. Ko‘ngil uzib bo‘lmaydi. Biz mana so‘zlarni shu holida qoldirdik va sahifaning oxirida uning urducha tarjimasini berdik, Shoirning ona yurtni qo‘msash, unga talpinish, g‘ariblik azoblaridan hasrat ohanglariuchraydigan g‘azallaridan biri<br /> Ulki yillar,oylar o‘tkargay g‘amu motam bila,<br /> Shodu xurram bo‘lmag‘ay Navro‘z ili,bayram bila<br /><br />Matla’si bilan boshlanadi. “Bayram” so‘zi urduda yo‘q. Qolgan misralarda esa “jam bila, olam bila, zeru bam bila (musiqada tovushning baland-past tushishi) “kabi forsiy so‘zlar qofiyani tashkil etgan. Birgina “bayram” so‘zi tufayli bunday ta’sirchan g‘azaldan voz kechish hushyorlarning ishi emas. Zero, bu band quyidagicha tarjima qilindi:<br /> Guzarta he mahine vo ranj-o matam me<br /> Ke shad dekha nahin us ko jashn-o beyram me<br /><br />ya’ni biz bayram so‘zini shu holicha qoldirib, uning urdudagi tarjimasini g‘azalning oxirida keltirdik.<br />Boburning badiy barkamol, juda ravon, kishi dilini qitiqlovchi o‘tli g‘azallari juda ko‘p.Misol uchun:<br /> Hajraro ishrat ayog‘in bormu no‘sh aylar chog‘im,<br /> Sensizin yurub ayoq ichkunsa,sinsun ayog‘im<br /><br />Matla’li g‘azallari kabi badiiy barkamol, juda ravon,kishi dilini qitiqlovchi o‘tli misralari ko‘p. Ammo ularning qofiyasi turkiy so‘zlardan tarkib topgani bois ularning aksariyati mansur tarjima holida qolib ketdi.<br />Bu ishga qo‘l urishimizdan asl maqsad fotih emas, shoh emas, eng avvalo, shoir, yirik san’atkor bo‘lgan Boburning oddiy shaxs, oshiq yurak sifatidagi sevgi quvonchlari va alam-sitamini, taqdir aybi bilan tushkunlikka tushgan kishining ohu nolasini xalq diliga yetkazish edi. <br />Umidimiz borki, insoniy fazilatlarni targ‘ib etuvchi, vatanparvarlik va hayotsevarlik g‘oyalari bilan g‘azalxonga zavq-shavq baxsh etuvchi misralar hind xalqining yuragidan o‘rin ola oladi. Hind xalqi buyuk san’atkorni shonu shavkatni qo‘msovchi taxt da’vogari deb emas, “bori elga yaxshilik qilib, dahr aro falondin yaxshilig‘ qoldi” deb tilga olsa, mehnatimiz zoe ketmagan deb bilamiz.<br /><br />
f.f.n. dots. Muxayyo Abdurahmonova
